«Նոր աստղադիտակը ցույց կտա կյանքի գործունեության հետքերը»

Եվրոպական աստղագիտությունը բավականին առաջատար դեր ունի աշխարհում, հատկապես ցամաքային աստղագիտության մեջ: Մասնավորապես, Եվրոպային են պատկանում Չիլիում գործող 8-մետրանոց հայելիով 4 միանման աստղադիտակները (Եվրոպական հարավային աստղադիտարան` ԵՀԱ), որոնց արդյունարար հզորությունը համապատասխանում է 16-մետրանոց տրամագծով աստղադիտակի: Ներկայումս Եվրոպան կառուցում է 39-մետրանոց աստղադիտակ և այս տարի պատրաստվում է արձակելու «Գայա» (Gaia) տիեզերական աստղադիտարանը, որոնց շնորհիվ աստղագիտության մեջ հեղափոխական հայտնագործություններ են սպասվում:
Թեմայի շուրջ ներկայացնում ենք Բյուրականի աստղադիտարանի առաջատար գիտաշխատող, Հայկական վիրտուալ աստղադիտարանի ղեկավար ԱՐԵԳ ՄԻՔԱՅԵԼՅԱՆԻ պարզաբանումները:
-Պարոն Միքայելյան, հավանաբար, խոսքը ծախսատար ծրագրի մասին է, ինչպե՞ս է ընտրվել աստղադիտակի կառուցման վայրը, և ե՞րբ այն պատրաստ կլինի:
-Հիմնականում տեղադրման վայրն ընտրում են` հաշվի առնելով աստղակլիմայի, մթնոլորտի պայմանները, որպեսզի լավ որակի դիտումներ հնարավոր լինի իրականացնել: Ի դեպ, դա 42-մետրանոց դիտակի նախագիծ էր, հետո վերանայեցին բյուջեն, ու որոշվեց կառուցել 39-մետրանոց, որի արժեքը մեկ միլիարդ 200 միլիոն եվրոյի է հավասար լինելու: Գումարներն արդեն տրամադրվում են, և գործընթացը սկսվել է: Բայց կառուցումը տարիներ է տևելու: Նախատեսվում է 2017-ին փորձարկել, և արդեն 2019-ից, հավանաբար, կսկսեն գիտական ծրագրեր իրականացնել:
-Որո՞նք են այն հիմնական ծրագրերը, որ իրականացվելու են նոր, հզոր աստղադիտակով:
-Ասեմ, որ վերոնշյալ բյուջեից հատկացվելու են գումարներ նաև գիտական ուսումնասիրությունների համար: Աստղադիտակի տեխնիկական տվյալները հաշվի առնելով` գիտնականները նշում են, թե ինչ հետազոտություններ կարելի է անել: Առաջինը, հենց կյանքի, այսինքն` բնակելի մոլորակների հայտնագործումն է, որ նման դիտակով հնարավոր կլինի իրականացնել: Այսօր մենք հայտնաբերում ենք բազմաթիվ մոլորակներ և ուսումնասիրում ենք մինչև անգամ նրանց մթնոլորտը, քիմիական բաղադրությունը, բայց դեռևս հնարավոր չի եղել այդքան մանրամասն ուսումնասիրել հեռավոր մոլորակները, իսկ 40-մետրանոց աստղադիտակը ցույց կտա կյանքի գործունեության հետքերը: Այսինքն, ուսումնասիրություններն էլի հիմնականում քիմիական վերլուծության եղանակով են լինելու, բայց արդեն հնարավոր կլինի մոլորակների վրա հայտնաբերել երևույթներ, որոնք միանշանակ կապացուցեն, որ տվյալ մոլորակի վրա քաղաքակրթություն կա:
Երկրորդը տիեզերքի մեծածավալ կառուցվածքի խնդիրն է, որ մինչև հիմա առեղծված է: Վերջին տարիների հայտնագործությունները մասնավորապես ցույց տվեցին, որ տիեզերքը արագացումով է ընդարձակվում: Հնարավոր է` լրացուցիչ էներգիա է գործում, որն առայժմ երևակայական է, ոչ մի նշան, գիտական հիմք դրա համար չկան: Հաջորդ ծրագիրը լինելու է դրանց հիմքերը որոնելու ուղղությամբ. հնարավոր է գտնել որևէ լրացուցիչ էներգիա կամ նոր տեսակի արտասովոր մասնիկներ, որոնք նպաստում են տիեզերքի ընդարձակմանը: Եվ վերջապես, կհասկանանք տիեզերքի էվոլյուցիայի օրենքները, որ մինչ օրս առեղծված են:
Հաջորդ հարցը հետևյալն է` ինչպե՞ս են առաջացել տիեզերական մարմինները: Արդեն կարող ենք ուսումնասիրել այնպիսի աստղեր, որ կտան այդ հանելուկի պատասխանը:
Աստղերի առաջացումը նախնական, մյուս կողմից էլ վերջնական փուլ ունի: Մենք հիմնականում ստանդարտ աստղերն ենք դիտում, որոնք էվոլյուցիայի միջին` կայուն փուլերում են գտնվում: Իսկ սկզբնական փուլում, երբ նոր ձևավորվում է աստղը, օպտիկական ճառագայթումը բավական թույլ է: Վերջին փուլում, երբ արդեն աստղերը, ըստ տեսության, վերածվում են սպիտակ թզուկների, նեյտրոնային աստղերի կամ սև խոռոչների, առավել ևս դժվար է գրանցել օպտիկական թույլ ճառագայթումը:
Տիեզերքում պետք է որ լինեն միլիոնավոր նեյտրոնային աստղեր, բայց դրանցից ընդամենը 1500-ն են հայտնաբերված, ինչը շատ քիչ է` հաստատելու համար էվոլյուցիայի այն պատկերացումը, որ կյանքի վերջում աստղը վերածվում է նեյտրոնային աստղի: Ստացվում է, որ նոր դիտակներով մենք օրական հազարավոր աստղեր կհայտնաբերենք:
-Ինչ կասեք «Գայա» տիեզերական աստղադիտարանի մասին, որն արձակվելու է այս տարի և կարծես թե աստղագիտական հեղաշրջում է խոստանում:
-«Գայան» կարծես մանրակրկիտ քարտեզագրելու է մեր գալակտիկան: Մինչ օրս` սկսած 19-րդ դարից, պարզունակ փորձեր են արվում մեր գալակտիկան պատկերացնելու համար: Մենք ներսում ենք գտնվում և դժվար է ընդհանուր պատկերը ստանալ: «Գայան» չափելու է միլիարդավոր աստղեր, արդեն ունենալու ենք ցուցակներում ամեն աստղն իր տվյալներով, մոտ 1000 անգամ ավելի շատ, քան մեզ էր հայտնի, 1000 անգամ ավելի լավ չափման ճշգրտությամբ: Յուրաքանչյուր աստղի պայծառությունը ստույգ իմանալու ենք տարբեր փուլերում, ինչը հնարավորություն կտա նաև աստղային բնակչության վիճակագրություն անելու: Այսինքն` մենք ունենալու ենք Գալակտիկայի կինեմատիկ պատկերը, այնուհետև դինամիկան, կունենանք աստղային բնակչության տեղաբաշխումն ըստ տարբեր տիրույթների` սկավառակում, հալոյում, այնուհետև կունենանք բազմաթիվ աստղերի, այսպես կոչված` սեփական շարժումները:
Աստղագիտության մեջ պատահաբար են լինում հայտնագործությունները, չափագրումներից հետո կլինեն պլանավորված:
-Ծախսատար այդ նախագծերը, պլանավորված հայտնագործությունները ի՞նչ են տալու մեր մոլորակին:
-Այս դեպքում պետք է ասել` ընդհանրապես աստղագիտությունն ի՞նչ է տալու: Աստղագիտությունն այսօր ֆիզիկայի զարգացման գլխավոր շարժիչ ուժն է: Մենք տիեզերքն օգտագործում ենք որպես հսկայական լաբորատորիա: Ֆիզիկական պարամետրերի ծայրահեղ վիճակները Երկրում հնարավոր չէ ստանալ (բարձր ջերմաստիճան, շատ մեծ արագություն, ցածր ջերմաստիճան, մեծ խտություն և այլն): Ֆիզիկայի հնարավորությունները վերջին հաշվով բերում են կիրառական արդյունքների, և այս ամենը ծառայում է մարդկությանը, չհաշված այն, որ մեր պատկերացումները, մեր աշխարհայացքն են ընդլայնվում: Բայց եթե հարցնում եք` գործնականում ի՞նչ օգուտ կտա, դարձյալ ընդգծեմ, որ աստղագիտությունը գիտության շարժիչ ուժն է, հիմնական նորությունները, գրեթե բոլոր ոլորտներում, ստանում ենք տիեզերական հայտնագործությունների շնորհիվ:
-Իսկ ի՞նչ կտա մեզ հարևան մոլորակների բնակչության հայտնաբերումը:
-Եթե մենք կարողանանք ճիշտ ձևով հարաբերության մեջ մտնել այլմոլորակայինների հետ, նրանցից շատ բան կարող ենք սովորել: Եթե, իհարկե, նրանք ավելի զարգացած են: Բայց չպետք է մոռանալ նաև վտանգը: Մարդիկ միշտ ձգտում են գտնել այլերկրայինների, բայց չի բացառվում, որ նրանց կողմից լինի ոչ խաղաղ տրամադրվածություն:

Զրույցը`
Արմինե ՍԱՐԳՍՅԱՆԻ

Հեղինակի նյութեր

• Պատմության վկաները
• Վերացող ծաղիկներ
• Ձեռք մեկնելու գաղափարը առաքելության վերածվեց
• «Մի նայեք, որ փոքր է մեր երկիրը, եթե արդուկով այս սարերը հարթեցնեք, Չինաստանից մեծ կլինի»
• «Բանկ օտոման» գործողությունը ժամանակին ցնցել էր ամբողջ Եվրոպան
• «Դրսից մեզ վրա կա­րող են ազ­դել միայն ներ­սի գոր­ծիք­նե­րով»
• «Ե­րե­սուն տա­րի ձգ­վեց մեր ան­կա­խու­թ­յան պատ­մու­թ­յու­նը, մենք շա­հե­ցի՞նք»
• Մշա­կույ­թը հեռ­վից հե­ռու պահ­պա­նե­լու հույ­սով
• Անի­մա­ցիան, աշ­խարհն ու մենք
• «Մեր տա­րածք­նե­րը փոք­րա­ցան, ո­րով­հետև այդ­պես էլ չհաս­կա­ցանք, որ պետք է խմենք մեր բա­ժա­կով»
• Արվեստի ուժը
• Նոր մա­տե­նա­շա­րը ներ­կայաց­նում է արևմտա­հայ և ս­փ­յուռք­յան գրող­նե­րի
• Բե­մը կեն­դա­նու­թ­յուն է ստա­նում ա­ռայժմ միայն մա­նուկ­նե­րի հա­մար
• «Գիրք սիրողների համար սա իսկական մկնդեղ է` հյութեղ ու անտանելի»
• Հա­մաշ­խար­հա­յին դա­սա­կան­նե­րի ստեղ­ծա­գոր­ծու­թ­յուն­նե­րը՝ դու­դու­կով
• «Բնակ­չու­թ­յու­նը պատ­րաստ չէ, բայց տար­վում են աշ­խա­տանք­ներ»
• Ամա­նո­րի գի­շե­րը դի­մա­վո­րե­լու են ե­կե­ղե­ցում
• «Ջա­զի մեջ զգաց­վում է ապ­րածդ ժա­մա­նա­կաշր­ջա­նը»
• «Ե­թե չլի­ներ Փե­լե­շ­յա­նը, կար­ծում եմ, դեռևս գտած չէի լի­նի կի­նո­յում իմ ու­ղին»
• «Հու­շար­ձան­ներն այդ տա­րածք­նե­րի պատ­կա­նե­լու­թ­յան անձ­նագ­րերն են»

Մեկնաբանություններ